Huub Beijers was directeur van het Basisberaad GGZ in Rotterdam en projectleider interculturalisatie bij GGZ Centraal. Nu werkt hij als directeur bij het Steunpunt GGZ in Utrecht. Hij is bekend als co-auteur van het boek ‘Kralen zonder ketting’, waarin hij vertelt over zijn onderzoek in de Kaapverdische gemeenschap in Rotterdam. Hij richt zich hierin op vragen zoals: ‘Waarom doen Kaapverdianen geen beroep op de GGZ?’ en ‘Als je geen gebruik maakt van GGZ-hulp, wat doe je dan wel?’.
Auteur: Yara van Hamburg
Huub is van oorsprong psycholoog en is al snel na zijn opleiding de psychiatrie ingestapt, met name aan de kant van de belangenvereniging voor patiënten. Toen hij ruim twintig jaar geleden werkzaam was bij het Basisberaad GGZ in Rotterdam tikte zijn collega en antropoloog Rob van Dijk hem op de schouder met de vraag hoe het stond met de toegankelijkheid van het Basisberaad GGZ voor mensen met een migratieachtergrond. Dat was een moment voor Huub om zich af te vragen hoe het gesteld was met de toegankelijkheid van de GGZ, maar ook van zijn eigen organisatie. Dat moment markeerde ook het begin van het Community Mental Health-project in de Kaapverdisch-Nederlandse gemeenschap. Gedurende dit project volgde Huub een seminar antropologie en psychiatrie bij Els van Dongen aan de UvA. Els maakte indruk op hem vanwege de aanpak in haar onderzoek op een gesloten opname-afdeling van een psychiatrisch ziekenhuis. Zij liet zich opnemen om de gesprekken tussen patiënten met een psychose en hulpverleners te kunnen observeren. Die aanpak getuigde van moed en was voor Huub een inspiratiebron om zelf de medische antropologie in te duiken.
Amsterdam Master in Medical Anthropology
Huub gaf op zijn 45e levensjaar zijn baan in de psychiatrie op en begon aan de Amsterdam Masters of Medical Anthopology (AMMA), waar Els van Dongen een van de docenten was. Hoewel zijn belangstelling voor transculturele psychiatrie groeide, was het zijn betrokkenheid bij de ontwikkeling van het patiëntenperspectief wat hem motiveerde om verder te gaan in de antropologie. In de antropologie van de psychiatrie zag hij veel van de kritiek van patiënten op de dominante stromingen in de psychiatrie terug. Zijn gedachte was dat de antropologie van de psychiatrie een bijdrage zou kunnen leveren aan de vernieuwing van de psychiatrie en het patiëntenperspectief beter zou kunnen onderbouwen.
Huub herinnert zich dat de aanslag op 9/11 op de Twin Towers zorgde voor een grote ommekeer binnen het denken over cultuur en psychiatrie en het beleid van interculturalisatie in de geestelijke gezondheidszorg. Na deze gebeurtenis waren woorden zoals ‘migratie’ en ‘cultuur’ opeens vies. Er werd binnen AMMA nauwelijks gesproken over de aanslagen, over wat er was gebeurd, waar dat voor stond en wat dit betekende vanuit medisch antropologisch perspectief. Huub herinnert zich nog goed dat hij na de AMMA niet meer goed wist hoe dan verder, want voor antropologie binnen de psychiatrie, maar ook binnen de beleidssector was weinig plek overgebleven. Uiteindelijk is Huub weer in de geestelijke gezondheidszorg terechtgekomen, slechts voor een klein deel als antropoloog.
Een antropologische kijk
De antropologische blik draagt echter wel bij aan de kwaliteit van zijn functie, vindt Huub. Een open blik voor diversiteit in de samenleving. Het belang zien van de leefwereld van de cliënten waarvoor je werkt; het zijn aspecten waarin antropologen werkzaam in de psychiatrie onderscheidend zijn. Ook werken met de betekenis van culturele en contextuele variabelen waar mensen mee te maken hebben, is een meerwaarde van antropologie in de psychiatrie, bijvoorbeeld in de fase van diagnostiek.
Het Cultureel Interview: een gespreksmodel voor diagnostiek
Samen met een collega-antropoloog en verpleegkundige Gerdien Tempelman werkte Huub aan de ontwikkeling en verspreiding van het Cultureel Interview. Het Cultureel Interview is een gespreksmodel dat de fase van diagnostiek in de psychiatrie ondersteunt, ook door middel van trainingen aan hulpverleners.
Het Cultureel Interview nodigt hulpverleners uit om met een antropologische bril naar hun cliënten te kijken en gesprekken te voeren over hoe die cliënt zich verhoudt tot cultuur en context. In dit gesprek komen vragen naar voren zoals: ‘Welke taal spreek je?’, ‘Laat eens zien op Google Maps waar je vandaan komt’, ‘Wil je vertellen over hoe het leven daar was?’, ‘Wat is er aan de hand?’, ‘Hoe zou je er thuis mee omgaan?’ en ‘Hoe moeten wij als hulpverlener en cliënt ons contact inrichten?’. Het Cultureel Interview helpt de hulpverlener en cliënt om samen een gebruikshandleiding te maken voor de omgang met elkaar en informeert de ‘behandeling’.
GZ-antropologie
Er was – en is nog steeds – veel ruimte voor antropologie binnen de psychiatrie, meent Huub. De connectie tussen de twee disciplines is vandaag de dag niet te ontkennen. Er is momenteel vanuit de transculturele psychiatrie, veel aandacht voor antropologie, maar andersom lijkt dit nog niet het geval. Dit merkt Huub onder andere doordat antropologiestudenten maar weinig stagelopen bij GZ-instellingen. Maar antropologen brengen een complementaire deskundigheid binnen het medisch veld, de zorgsector en de psychiatrie, die nodig is om het werk daar goed te kunnen doen. In Nederland lijkt de ontwikkeling van antropologie van en voor de psychiatrie op een laag pitje te staan. Daar zou in de academische wereld in Nederland wel meer aandacht voor mogen komen. Mario Braakman, psychiater, cultureel antropoloog en voorzitter van de afdeling transculturele psychiatrie binnen de Nationale Vereniging voor Psychiatrie in Nederland (NVvP), zet zich ook in voor een onderdeel van deze ontwikkeling. Zo vertelde hij Huub over zijn wens voor de ontwikkeling van de functie van GZ-antropoloog (met een BIG-registratie). Mario heeft een begin gemaakt met het formuleren van het beroepsprofiel voor de GZ-antropoloog. Het profiel houdt kortweg in: je moet onderzoeksbekwaam zijn, je moet kennis hebben van hulpverlening zowel het kunnen zien van cliënten als er contact mee hebben (ook uitvoerend) en je moet beleidsinzicht hebben met de potentie tot beleidsvorming. Huub is enthousiast over dat beroepsprofiel en ziet dat het inhoudelijk aansluit op het werk wat hij dagelijks doet.
Na de zomer van 2019 wil de webredactie van de ABv, in samenwerking met de ABv Werkgroep Arbeidsmarkt, met de blogreeks antropologen@work starten. In deze reeks willen wij lezers een kijkje geven in het werkveld van antropologen. Voor dit nieuwe project zijn wij op zoek naar Interviewers. Wil je een bijdrage leveren voor de antropologen@work blogreeks, mail dan naar de webredactie via: webredactie@antropologen.nl
Ook als je een antropoloog kent met een gave werkplek, waar anderen vanaf zouden moeten weten, horen wij dit graag!