Vincent den Hengst schreef dit essay naar aanleiding van een artikel van Human Rights Watch over de nasleep van de dood van een Ethiopische artiest, waarbij het overheidsoptreden wordt gehekeld. Hachalu Hundesa werd maandagavond 30 juni 2020 om 21:30 uur met twee pistoolschoten gedood in zijn auto in Akaki Kality Sub City Wereda 4, Galan Condominium site, Addis Abeba, Ethiopië. In het essay reflecteert Vincent op deze gebeurtenissen en het politieke klimaat waarin het zich afspeelde.
Auteur: Vincent den Hengst
Hachalu Hundesa streed met zijn muziek voor rechtvaardigheid en politiek bewustzijn in Ethiopië, vooral voor zijn eigen etnische groep de Oromo. In zijn muziek klaagde hij de voormalige autocratische TPLF (Tigraian Peoples` Liberation Front) regering aan. Zijn kritiek nam toe toen hij op zijn zeventiende voor vijf jaar gevangen werd gezet. In de gevangenis ontwikkelde hij zijn muzikale talent waarin zijn kritiek tot uiting kwam. De laatste jaren van het TPLF regime maakte hij enkele liedjes waarmee hij uitgroeide tot internationale verzetsheld van Ethiopië. Zijn protestliederen en mediaoptredens werden na de komst van het nieuwe bewind steeds meer gebruikt door oppositie voor politiek doeleinden.
Nu het politieonderzoek naar de dood van Hachalu Hundesa dood in volle gang is, wil ik de politiek culturele achtergrond en de berichtgeving rond de moord uiteenzetten, in de periode tot 2 september 2020. De fatale aanslag op de artiest maakte veel los bij Ethiopiërs over de hele wereld. In Ethiopië vormde zijn dood aanleiding voor geweld, plunderingen en brandstichting.
Geweld in Ethiopië is echter niets nieuws, het is daarom belangrijk dat Westerse media hier meer aandacht aan schenken, aldus historicus Jeff Pearce. Ik ben het met hem eens, daarom wil ik aandacht geven aan de context van de moord. Ik wil duidelijkheid scheppen over de achtergronden die mogelijk aanleidingen vormden voor de schietpartij en de verdeeldheid van de Ethiopische etnische groepen toelichten. In dit essay bespreek ik de achtergrond en standpunten van verschillende partijen die gelieerd zijn aan de moord en het verloop van enkele incidenten en ontwikkelingen. Zo spreek ik over de politieke verandering door de komst van de Prosperity Party en de reacties op de komst van deze partij van de overheid, NGO’s en de Ethiopische diaspora. Ik maak voornamelijk gebruik van journalistieke internetbronnen en informatie van mensen uit mijn sociale netwerk in Zwitserland waar ik woonachtig ben. Mijn beschrijving van de moord op Hachalu en de achtergronden is niet volledig, wel heb ik het idee dat de Ethiopische overheid een belangrijke transformatie van autocratie naar democratie heeft ingezet. Ik heb geprobeerd mij aan de feiten te houden en de verschillende meningen en visies op de casus uiteen te zetten.
De komst van de Prosperity Party en de ondergang van de autocratie
In 2018 werd Dr. Abiy Ahmed de premier van Ethiopië. Hij voerde belangrijke hervormingen door in eigen land en maakte een diplomatieke tour de force in omliggende landen en daarbuiten. De vrede met Eritrea is daarvan een resultaat en een belangrijke reden dat hij de Nobel Vredesprijs ontving in 2018. Hij verleende amnestie aan verschillende oppositiepartijen die in het buitenland verbleven zoals; Onug Shane (Ethiopische naam voor Oromo Liberation Front, een opstand beweging van etnische Oromo tegen de TPLF) en Jawar Mohamed, een invloedrijk Amerikaanse persoon op het gebied van Oromo-politiek en media.
De TPLF leiders, de machthebbende partij van de voormalige (EPDRF-) coalitie, hadden het nakijken toen Dr. Abiy Ahmed en zijn Prosperity Party de politieke visie en een ontwikkelingsprogramma uit rolde onder de naam `medemer`. Toen Abiy aan de TPLF-leider Debre Tsion vroeg om de voormalige chef van de geheime dienst uit te leveren aan het Internationaal Strafhof in Den Haag, keerde het tij. Abiy bleek niet van zins te zijn de oude machthebbers met hun schrikbewind weg te laten komen en de TPLF bleef haar oude garde beschermen in de regio Tigray en begon een ondergrondse opstand tegen Dr. Abiy`s administratie. Getachew Assafa werd niet uitgeleverd en de TPLF trok zich terug in de onherbergzame, dunbevolkte federale staat Tigrai in het Noorden van Ethiopië. Waarop de TPLF daarom een mediacampagne begonnen, waarmee zij de regering van Abiy Ahmed tegen werkten. Zij gebruikten methoden die leken op hun eerdere criminele overheidsstrategieën, waaronder nieuwsberichten, valse bekentenissen van mensenrechtenschendingen door leger en politie, karaktermoorden, smeercampagnes, opruiende berichten op sociale media, bomaanslagen en daarnaast zetten zij mensen van andere etnische groepen aan tot moorden en zware rellen. In juni 2020 besloot de TPLF om een regionale verkiezing te houden, gezien de landelijke verkiezingen waren opgeschort wegens COVID-19. Ook Egypte leek zijn pijlen op Ethiopië te richten, vanwege de geopolitieke kwestie omtrent de Grand Ethiopian Renaissance Dam. Egypte zou samenwerken met TPLF en Jawar Mohamed om onrust te stoken en het land te destabiliseren.
Jawar Mohamed is een mediamagnaat met een achtergrond in politicologie. Hij keerde zich in Ethiopië al snel tegen Prosperity Party en ging zich in de strijd voor de macht net als ONUG en OLF meer richten op zijn eigen agenda en het mobiliseren van jonge Oromo. Er zijn aanwijzingen dat hij samenwerkte met de TPLF om Abiy`s macht te destabiliseren. Eind 2019 bracht Jawar Mohamed het valse bericht naar buiten dat zijn huis omsingeld werd door gewapende politiemannen. Als reactie daarop gingen islamitische aanhangers van Jawar de straat op in Burayo en vielen voornamelijk niet-Oromo aan.
Er is kritiek op de huidige regering in Ethiopië, het land staat er niet goed voor. Ethiopië komt uit een zware dictatuur en probeert zich nu economisch en politiek te ontwikkelen, ondertussen heeft het land te maken met etnische spanningen, natuurrampen en precaire humanitaire situaties; droogte, ondervoeding, interne ontheemde groepen en sprinkhanenplagen.
Dit valt gedeeltelijk te wijten aan de complexe erfenis van het fascistische TPLF-regime. Dr. Abiy Ahmed krijgt desondanks veel lof vanuit de Ethiopische bevolking, ook in de Tigray regio, en haar diaspora, voor zijn “Unity’ en ‘Medemer” koers.
Ontwikkelingen rondom Hachalu’s dood in de eerste week van juli 2020
Er leken zich verschillende visies op de opstanden te ontwikkelen, waarbij met name de rol van de overheid verschillend werd beschreven. Amnesty International, Human rights Watch en AFP berichtten direct na de moord op Hachalu Hundesa dat overheidstroepen hard optraden tegen protesten die in o.a. Addis Abeba uitbraken. Soldaten zouden Oromo protestanten neer hebben geschoten om de rust te bewaren. Er kwam zware kritiek van bijvoorbeeld Al Jazeera en verschillende mensenrechtenorganisaties op de internet en media censuur. Het internet en de media werden zelfs compleet platgelegd, wat gezien werd als het schenden van het recht op informatie en het recht op een open dialoog. Reuters meldde dat er in de lucht werd geschoten en met rubberkogels door regionale politie om mensen af te schrikken. Swissinfo meldde dat de protesten hebben geleid tot meer dan tachtig doden en dat sommige voormalige medestanders van Dr. Abiy zich tegen overheidsbeleid keerden, omdat deze te weinig zou doen voor de etnische Oromo.
BBC meldde dat volgens Getu Argaw, de politiechef van Addis Abeba, het lijk van Hachalu op weg naar zijn familie en geboortegrond in Ambo, werd gekidnapt in provinciestad Burayu door zwaarbewapende leden van oppositieleider Jawar Mohamed. Jawar Mohamed werd verantwoordelijk gehouden voor het feit dat zijn bodyguards illegale wapens bezaten. Ook werden zij verantwoordelijk gehouden voor het doodschieten van tenminste 1 politieagent. De UNHCR werd door explosie van geweld in het land en door aandringen van verschillende partijen getriggerd om een reactie uit te brengen. Jawar en zijn gewapende groep probeerden te verhinderen dat het lichaam van Hachalu vervoerd kon worden. Ook de begrafenisceremonie zelf werd verstoord door geweerschoten en het afgaan van bommen, zie ook dit statement. Tegelijkertijd brak er steeds meer onrust uit in Ethiopië, zo trokken gewapende bendes door de straten van Addis Abeba en gingen er in meerdere steden bommen af. Op 5 juli 2020 meldde ecadforum dat de moord op Hachalu en de onrust die erna is ontstaan onderdeel waren voor een plan van machtswisseling in Ethiopië.
Etnisch Geweld of protesten?
De schattingen van het aantal slachtoffers in de eerste week na de moord, variëren tussen 166 en 239. Opvallend is dat alle aanvallen in de 40 districten van de Oromo regio bijna gelijktijdig plaatsvonden. Na ongeveer een week van onrust gingen de winkels in de regio weer open en kon het onderzoek naar de toestanden, welke in volle gang is, beginnen. De Ethiopische regering plaatste een persbericht op haar website waarin zij haar visie uiteenzettte. Uit het document bleek dat er een onderzoek is ingesteld naar de moord op Hachalu.
Het lopende onderzoek staat in het teken van een oproep tot volkerenmoord en burgeroorlog, waarbij buitenlandse en binnenlandse actoren samenwerkten. The Reporter meldde dat hoofdzakelijk mensen die de straat op gingen om te protesteren tegen de moord op Hachalu het slachtoffer werden in de rellen. Addis fortune meldde op 10 juli dat de rechter toestemming had gegeven om arrestaties te verrichten i.v.m. de moord op Hachalu en de rellen. De vermeende daders zijn inmiddels opgepakt.
Borkena meldde dat de onrusten deels de vorm aannamen van etnische zuiveringen vanwege etnische Oromo-nationalisten gelinkt aan de Oromo Liberation Front. Er komt steeds meer informatie naar buiten over radicale Oromo in de diaspora en ook mensenrechtenactivisten hebben opgeroepen tot etnisch geweld. Zeer ernstig is de oproep tot volkerenmoord en haat via OMN nieuwsnetwerk van Jawar Mohamed. Ook andere media lieten berichten uitgaan met als kern de oproep tot het beginnen van een opstand, of zelfs erger. Ook op sociale media zijn vele filmpjes te vinden die oproepen tot geweld tegen andere etnische groepen. Dit was een belangrijke reden voor de overheid om internet tijdelijk te sluiten.
De Ethiopische federale troepen kwamen alleen in actie als de lokale en regionale veiligheidstroepen situaties niet aan konden of zoals in Shashamene, waar de lokale regeringstroepen niet ingrepen op gerichte aanvallen op mensen met niet-islamitische Oromo achtergronden. Reden voor deze terughoudendheid was onder andere dat instructies voor hervormingen niet overal waren geïmplementeerd. Ten tijde van de vorige regering waren federale troepen altijd aanwezig om het volk te onderdrukken, vaak met instructies om gewelddadig in te grijpen. Vele gouverneurs en delen van lokale troepen en instituties, stonden nog onder invloed van de oude machthebbers. Al hadden zij van de Prosperity Party allemaal al de verantwoordelijkheid gekregen om zo min mogelijk geweld te gebruiken. In Shashamene hebben lokale troepen soms zelfs meegedaan met de moorden. Dat wordt nu in de schoenen van de federale troepen geschoven door de extremisten van Onug, OLF, aanhangers van Jawar Mohamed en TPLF.
Foto met jeugdige Oromo en de Onug Shane vlag. Fotomaker onbekend; foto circuleerde op Twitter.
Premier Abiy Ahmed Ali is geen etnische Oromo. Hij heeft een gemengde etnische achtergrond. In een informatieve video van de BBC werd dit foutief neergezet, in een poging om de aanleiding voor de moordpartijen te duiden. Dr. Awol Allo zegt in de video dat politiek in Ethiopië om etniciteit draait, terwijl Abiy dit juist met zijn medemer -filosofie wil oplossen. Awol claimt dat grote delen van de Oromo vinden dat Abiy te weinig voor hen zou hebben gedaan. Awol Allo, een groot criticus van Abiy, zei dat de hervorming van het omvormen van de voormalige EPDRF coalitie in Prosperity Party een zeer goede zet was, al had premier Abiy weinig keus. Hij stelde dat Abiy oppositieleden gevangen heeft gezet; in werkelijkheid is dit via de openbaar aanklager en het justitiesysteem gegaan zoals het hoort in een democratie.
Op 1 september 2020 werden enkele journalisten op borgtocht weer vrijgelaten. Ook werden enkele verantwoordelijke lokale leiders die niet goed hebben gehandeld tijdens de onlusten, uit hun posities ontheven. De onrust in de regio bleef aanwezig, al leek de Ethiopische regering en politie de complexe situatie nu meer onder controle te hebben. Eind augustus zijn er goed gedocumenteerde bewijzen naar buiten gekomen van gerichte acties tegen Ethiopisch Orthodoxe christenen door geradicaliseerde Oromo. Het is niet precies duidelijk wie achter de radicalisering zit. Er is een onderzoek gaande tegen de oude machthebbers en hun gedeelde internationale belangen met Egypte.
Kritiek op protesten.
In vele landen in het Westen kwamen er protesten op gang tegen het geweld in de Oromo provincie, zoals London, Duitsland, VS in Oregon en Canada. Er werden leuzen gescandeerd: `Down with Abiy, down with Amhara, down with Ethiopia, down neftegna`. Neftegna is tendentieuze term voor etnische Amhara die in Oromo gebied wonen. Over het algemeen wilden protestanten dat alle gevangenen vrij werden gelaten en stelden zij de Ethiopische regering verantwoordelijk voor al het geweld. Ook werden er in vele landen pro regerings demonstraties gehouden zoals in Genève, Zwitserland voor het gebouw van de Verenigde Naties.)
In augustus plaatste Amnesty een artikel waarin zij de agressie van de Ethiopische regering tegen protesters veroordeelde. Dit bericht werd door een campagne van de diaspora met tegenargumenten aangevallen met de hashtag `#unfair amnesty`. Na de ophef rectificeerde Amnesty het gebruik van een video uit het artikel waarin de verantwoordelijkheid van moordpartijen door extremisten bij de overheid werd gelegd. De aanklager van Amnesty bleek een lid te zijn van de TPLF, waardoor hij bevooroordeeld zou zijn.
Een twintigtal congresleden in de VS stelden een brief op aan Mike Pompeo, Secretary of State van de Verenigde Staten, waarin zij aandacht vroegen voor de opsluiting van politieke gevangen door de Ethiopische regering. De Ethiopische Amhara associatie in de Verenigde Staten onderschreef de brief. Ethiopische kranten, zoals de Addis Standard, waren kritisch op het geweld dat door lokale regeringstroepen wordt gebruikt.
In London haalden op 25 augustus protestanten de Ethiopische vlag van de ambassade weg en vervingen zij deze voor de OLF vlag. De Britse politie stond erbij en liet het gebeuren. Op videos die circuleerden op Twitter leuzen tegen regering en de situatie in Ethiopië:
`No justice no embassy. No racist police. Down Ethiopia. Down Dr. Abiy. I am Oromo first. Oromo lives matter.`
Een mevrouw riep dat de Ethiopische regering genocide uitvoert en vrouwen verkracht. De Ethiopische Ambassade in London kwam met een officiële verklaring over het incident. Ook in Nederland demonstreerden op 26 augustus aanhangers van Oromo nationalisme bij de Ethiopische ambassade in Den Haag. De demonstratie was niet vooraf aangekondigd, nadat de politie ter plekke aangaf dat de demonstranten weg moesten gaan, werden circa twintig mensen opgepakt die zich hiertegen verzetten.
TPLF werken samen met internationale machten vanwege de Nijl Dam?
“Those external and internal forces who were not successful with the Great Ethiopia Renaissance Dam issue have tried their utmost efforts to create chaos at this time[…]”
Dat de TPLF en OLF de huidige regering niet met rust laten is inmiddels wel bekend. Zij zijn scherp gericht tegen bijna al zijn maatregelen. Ze wijzen voor de moord in de richting van de Ethiopische overheid. Het is voor de overheid erg moeilijk om geruchten te onderzoeken over terreurdaden van TPLF, illegale wapen importen, media aanvallen, moordcomplotten, bomaanslagen, martelingen, omkopingen, valse beschuldigingen en vooral de ophitsingen van etnische tegenstellingen en geweld. De TPLF staat sinds de jaren 70` van de vorige eeuw, bekend om gedocumenteerde terreurdaden in de Global Terrorism Database.
Sinds begin juli 2020 is de Ethiopische overheid begonnen met het vullen van het meer dat hoort bij de Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) met water uit de Blauwe Nijl. In 2011 sloten Egypte en de TPLF in naam van Ethiopië hierover een deal. Deze deal zou toestaan dat Ethiopië de dam zou gaan vullen. Volgens de oud ambassadeur van Ethiopië te Iran, is achter gesloten deuren van TPLF besloten het meer horend bij deze dam nooit te gaan vullen. Het geld dat werd opgebracht door de straatarme Ethiopische bevolking voor de bouw van de dam werd in eigen zakken gestoken door de TPLF. De dealine voor het vullen van GERD met water is gepasseerd, en nu de onderhandelingen met Egypte en Soedan zijn nog niet klaar, is de tijd krap geworden voor de TPLF om hun geheime beloften aan Egypte na te komen. Daarvoor lijken ze nu de groep van Jawar Mohamed en andere radicale extremisten te hebben gebruikt.
Conclusie
De huidige regering staat voor een zeer complexe taak om Ethiopië richting welvaart te loodsen via democratische middelen. De inspanningen zijn enorm geweest in de eerste jaren en liegen er niet om. De tegenslagen en moeilijkheden op gebied van natuurrampen, economische crisis, geweld en regionale verschillen, internationale politiek zijn groot. De Ethiopische regering en het volk zijn bezig met een transitie die zijn weerga niet kent. Ondanks directe en indirecte pogingen van tegenstanders en rivalen, lukt het niet om de politiek van medemer te verhinderen. De moord op Hachalu Hundesa heeft het land niet verdeeld, maar juist meer verenigd, omdat het meer duidelijk wordt dat de daad is voortgekomen uit terrorisme en niet vanuit overheidsbeleid. De Ethiopische regering is naïef geweest door geen voorwaarden te stellen aan de teruggekeerde oppositiepartijen. Belangrijke ontwikkelingen die de Prosperity Party heeft bewerkstelligd zijn vrijheid van pers, meningsuiting, democratische vrijheid en reformatie van leger en politie en dat blijkt ook uit mijn bespreking in dit artikel. De gewelds campagnes door de TPLF en gerepatrieerde oppositiegroepen, extremisme en internationale actoren zoals Egypte en onbegrip bij NGO`s remmen de ontwikkeling van Ethiopië. Al met al lijkt erop dat Ethiopië hard op weg is om een regionale en democratische grootmacht te worden, met alle geopolitieke implicaties van dien ondanks de moeilijke tijd die te wachten staat.