Verslag van een nostalgische en druk bezochte activiteit van de alumni vereniging antropologie van de Universiteit van Utrecht
“Heeeeeeeee, wat leuk, hoe is het?!” Twee oud-studiegenootjes vallen elkaar enthousiast in de armen op 27 november 2014. Met een stroopwafel in de hand kletsen ze bij totdat ze plaatsnemen in een collegezaal van de faculteit Wijsbegeerte achter de dom in Utrecht. Daar staat Yvon van der Pijl. Ze straalt bij het zien van zo veel bekende gezichten. Zo’n tachtig alumni van culturele antropologie nemen plaats in de collegebanken. Sommigen zaten daar een jaar geleden nog, voor anderen is het járen geleden. De meeste van hen kennen Yvon van haar bevlogen en leerzame colleges.
Ze neemt ons mee terug in de tijd. Berlijn, 9 november 1989. Op het scherm zien we een foto van Yvon in haar jonge jaren. Ze krijgt een handje van een jongen. Zo klimt ze de muur op. De muur die ze samen laten vallen. Feest! 11/9… een keerpunt in de geschiedenis. Een keerpunt dat begon met een verspreking. Verandering door verbeelding. Ze is geen complotdenker, maar toch…het volgende keerpunt zal 9/11 zijn. “En nu moeten jullie niet denken dat ik overal bij was”, zegt ze, “want met 9/11 was ik op vakantie in Lapland. Ik hoorde pas bij thuiskomst wat er gebeurd was”.
Niet alleen de wereld is veranderd, ook de antropologie heeft de laatste jaren een transformatie door gemaakt. Wordclouds met de meest gebruikte kernwoorden in publicaties van 1982, 2002 en 2012, leveren een interessante kijk op deze veranderingen. Waar ‘anthropology‘ in 1982 met stip op nummer 1 stond, is het in 2002 en 2012 verdwenen. Kennelijk wordt het gaandeweg minder relevant om het wetenschappelijke discipline expliciet te benoemen in de publicaties. In 1982 was er nog veel aandacht voor ‘languages’, ‘rituals’, ‘Afrika’ en ‘modernization’. In 2002 staan met name ‘globalization’, ‘multiculturalism’ en ‘conflict‘ centraal. Verwonderlijk is dat niet, aangezien mondialisering in die tijd een spurt nam en meer en meer aandacht kreeg in de samenleving. De aanslagen op het World Trade Center zorgden vermoedelijk voor een grotere focus op ‘multiculturalism‘ en ‘conflict‘ in het antropologisch onderzoek. In 2012 staan met name ‘climate change’, ‘revolution’ en verschillende landen in het Midden-Oosten centraal. De afgelopen jaren zijn we getuige geweest van verschillende revoluties. We zagen pleinrevoluties als de Arabische Lente, wereldwijde Occupy bewegingen en de protesten in Brazilië.
De laatste tijd staan in Nederland thema’s als ‘identiteit‘ en ‘multiculturalisme‘ weer volop in de picture. De zwarte pieten discussie is daar een mooi voorbeeld van. Ook duurzaamheid is een actueel thema dat niet alleen in Nederland, maar wereldwijd ter centraal staat. Duurzaamheid wordt steeds vaker belicht als een breed begrip. Zo kun je spreken van ecologische, economische en sociale duurzaamheid. Gezien de ontwikkelingen van de afgelopen jaren zal de eenjarige Master opleiding dan ook ‘Sustainable Citizenship’ gaan heten, waarin al deze vormen van duurzaamheid aan bod komen. Onderwerpen als identiteit en multiculturaliteit zullen daar eveneens in voorkomen, onder de noemer ‘social sustainability’. Daarnaast wil de faculteit een vereniging van praktijk professionals opzetten die Master studenten in gastlessen kunnen voorlichten over wat culturele antropologie in de beroepspraktijk kan betekenen.
Met glinsterende ogen loopt Yvon naar haar laptop. Uit de luidsprekers schalt een vrolijke melodie. ‘It’s hip to be square’, een liedje van Huey Davis and the News, dat in 1986 uit kwam. Conclusie: het is hip om ‘gewoon’ te zijn. Onderzoek naar de eigen cultuur is ‘in’. Praktijkantropologen die werkzaam zijn bij de overheid, bij ngo’s, bedrijven en banken, zijn hip. Daar kunnen antropologen verandering en vernieuwing brengen. En ook daar, zo weet ik uit ervaring, komt onze antropologische ‘toolkit‘ goed van pas.
Terwijl verschillende alumni achterin de zaal al aan de borrelpraat begonnen zijn, sluit Yvon haar college af. Na haar college ontvangt zij die avond met trots de onderscheiding “geschikt voor het docentschap” uit handen van Walter Faaij, lid van de alumni vereniging. In de Lebowski aan het Domplein in Utrecht proosten we tot in de late uurtjes op de goede oude tijd. Vol inspiratie en goede moed vervolgt iedereen zijn weg. Voor sommigen loopt die weg naar Afrika, voor anderen naar lokale overheden en burgerinitiatieven en voor weer anderen naar vredesorganisaties en ziekenhuizen. Antropologen: zo veelzijdig als de opleiding zelf.