Heb jij ook het drukbezochte evenement Art & Anthropology moeten missen? Gelukkig dat de Utrechtse antropoloog Kirsten Bedner haar notities heeft gedeeld met antropologen.nl. Op humoristische wijze neemt zij ons mee op ontdekkingstocht door de wondere wereld van kunstzinnige antropologie.

‘Art and anthropology’: een ontdekkingstocht naar de relatie tussen kunst en antropologie

Steeds dichter drommen we tegen elkaar aan. Ik zie bekende en minder bekende gezichten reikhalzend kijken naar de organisatoren van het event Art and Anthropology in de Kargadoor. “Welcome everyone! Tonight we are here to give you some anthropological food for thought!” “It is kind of an experiment”, vervolgen ze, half grappend en zich half verontschuldigend, “but we want to take you on a journey on what we are experiencing at the moment.” Deze avond, zo zal later blijken, is bedoeld om te ontdekken hoe antropologie en kunst aan elkaar relateren, hoe ze elkaar kunnen aanvullen, en hoe we kunst een rol in de antropologie kunnen laten spelen. Vanavond dagen vijf artiesten ons uit om weg te stappen bij het idee dat etnografisch werk alleen in woorden te vangen is.

De relatie tussen kunst en antropologie wordt duidelijk als we kunst als method, medium and matter zien: als een method om onderzoek te doen, als een medium om inzichten over te brengen naar het publiek, en als matter kan het ons iets vertellen over het curieuze gedrag van mensen. Vanavond mogen we met de neus uit de boeken, hoeven we onze hersens even niet te laten kraken, maar worden in plaats daarvan onze zintuigen op de proef gesteld.  

Nadat de vijf kunstenaars die vanavond hun werk laten zien zijn voorgesteld, drijft de groep met wat gepast menselijk ongemak uiteen. Ik duik als eerst een met zwarte lakens afgebakend hokje in, waar studenten van de Universiteit Utrecht een installatie hebben gemaakt die de ervaring van een moshpit representeert. In deze artistieke belevenis klinkt de antropologische toon door in de manier waarop het perspectief van de ‘moshpitters’ wordt vertaald. Dit zijn geen agressieve gabbers, maar sympathieke mensen die voor elkaar zorgen in de moshpit, die een hand naar je uitsteken als je valt of samen opzoek gaan naar een verloren bril.

Mijn echte kippenvelmoment beleef ik echter heel onverwachts, bij het werk van Brigitte Borm. Achter in de ruimte wordt een loop afgespeeld van een onrustig bewegend beeld. “Ghht ghht ghht ghht”, klinkt er in een gejaagd ritme uit de speakers. Op het beeld zien we een met stenen bestrooide kust onder ons doorglijden. We kijken door het perspectief van iemand die over een stenen strand loopt: opgejaagd, bijna dwangmatig. Links-rechts-links-rechts, verschijnen de handschoenen en onderarmen van deze persoon in beeld. Ik snap er niks van en kijk een beetje ongemakkelijk om me heen: “wat is dit, waarom gebeurt er niks?” Dan, plots, vertraagt de gejaagde pas, en naderen we iets dat op het water dobbert. “Fuck”, denk ik, “dit gebeurt écht.” De handen grijpen een klein afgeladen bootje vast, met zo’n dertig, veertig inzittenden en trekt het aan land.

Met deze loop probeert de maker het verslavende gevoel van opwinding en adrenaline vast te leggen die veel vrijwilligers op het Griekse eiland Lesbos ervaren, waar zij bootvluchtelingen opvangen. Het tegenstrijdige is echter dat die opwinding niet tot voldoening leidt, wanneer vrijwilligers de gezichten van vluchtelingen zien. Met een knoop in mijn maag bekijk ik de loop een tweede keer. Dit simpele filmpje roept in korte tijd een sterke, beladen emotie op, waar enkel woorden nooit toe in staat zouden kunnen zijn.

Ik vind het tijd worden voor een biertje.

De volgende sensory belevenis wacht ons op in de hoek van de ruimte, waar met kussens en tapijtjes een knusse huiskamersfeer is gecreëerd. Met een koptelefoon op en in kleermakerszit wanen we ons in de dromerige cadens van haiku’s (een vorm van Japanse dichtkunst), die worden voorgedragen op een bedje van rustgevende piano- en fluitmuziek.  

Walking all day long,

In circles over and over again

What are you looking for

Eating with hands,

She loses her right to exist

When she just enjoys

The same over and over

The endless repeating

Of your stories

Eerst denk ik mezelf hierin te herkennen, en de zoektocht naar betekenis in het leven. Maar dan herinner ik me dat dit over dementerende ouderen gaat. (Een beetje confronterend wel, wellicht ben ik toch verwarder dan ik dacht). Studenten die de cursus Multimedia Ethnography hebben gevolgd schreven deze gedichten. De gedichten vormen zo het medium waarmee zij hun inzichten van etnografisch veldwerk in een ouderentehuis laten zien. Het is persoonlijk, maar toch herkenbaar. Meer dan eens betrap ik mezelf op een droevige glimlach.

Ook het kunstwerk Homebound Nomads straalt een knusse huiskamersfeer uit. Het is een kunst- en onderzoeksproject dat probeert de zintuiglijke ervaringen van het ‘thuisgevoel’ vast te leggen: wat maakt het dat iemand zich thuis voelt en hoe breng je dat gevoel over aan de zintuigen van bezoekers? In de kelder van de Kargadoor liggen tapijtjes, kussentjes en een tafeltje met een pan soep erop. “Neem gerust!”, werd ons al aan het begin van de avond op het hart gedrukt. Toch voelt het een beetje raar om zomaar soep te pakken. Misschien voel ik me nog niet thuis genoeg.

Op het Homebound Nomads SoundCloud-account horen we een Braziliaanse man vertellen over zijn huis in Denemarken. In intieme, persoonlijke verhalen vertelt hij wat thuis-zijn voor hem betekent. Bij elk fragment hoort een cijfer, waar een foto, filmpje, of object bij hoort die in de ruimte liggen verspreid. Met deze installatie proberen de makers, Eva Salman en Margot Potemans, de ervaring van het ‘thuisgevoel’ over te brengen naar het publiek. Deels fietsend en deels liftend reisden ze door Noord-Europa en kwamen zo in vijf huishoudens terecht waar ze hun audiovisuele etnografische veldwerk deden. Niet alleen krijgen we een inkijkje in het leven van hun participanten, ook zien we door een scala van uitgestalde foto’s fragmenten van het onderzoeksavontuur dat de twee zijn aangegaan. We zien foto’s van de crowdfunding waarmee het onderzoek werd gefinancierd; krijgen selfies en foto’s van de reis te zien; en worden zelfs met een korte vlog op de hoogte gesteld van het verloop van de reis.

Voor het laatste kunstwerk loop ik weer naar boven, om het grafische werk van Selma van Gorkum te bekijken. Er hangen vijf afbeeldingen. Allemaal gemaakt in opdracht van Vice Versa, een journalistiek platform dat zich bezighoudt met mondiale ontwikkelingen. Voor dit platform maakt ze grafische ontwerpen over verhalen en gevoelige onderwerpen. Met haar afbeeldingen laat ze de lezer op een andere manier naar het onderwerp kijken dan standaard stereotyperende foto’s zouden doen. Het werk ‘The Clash Between Aid and Trade’ illustreert zo op een sterke manier hoe het Nederlandse politieke beleid voor handel en hulp vaak inbreuk maakt op landrechten van de lokale bevolking.

Verzadigd met nieuwe indrukken en inspirerende inzichten drommen we een laatste keer samen naar de bovenruimte van de Kargadoor. Om onze gedachten te delen zijn we uitgenodigd om allemaal een vraag te beantwoorden, dit op een papiertje te schrijven en het aan een waslijn te hangen in de bar. Zelf ben ik helaas te veel bezig geweest met om me heen te kijken om iets briljants en diepzinnigs op te schrijven. Gelukkig heeft iemand anders de avond scherp en poëtisch samengevat in diens antwoord op de vraag “Did you see art or anthropology?”:

I saw both

Where people are, is anthropology

Where people are, is creation

This creation is art