Oral history. Een van de – zo niet belangrijkste – hulpbronnen voor een antropoloog om meer te weten te komen over een cultuur. Om een context te creëren waarin gebruiken en tradities betekenis krijgen. Een overdracht van generatie op generatie of de levensgeschiedenis van een individu. Maar wat is waarheid versus interpretatie als het aankomt op oral history?
Op 15 februari jl. bevond ik mij, samen met hoofdredacteur Anne, in het Joods Historisch Museum te Amsterdam tijdens een discussiemiddag rondom de overdracht van verhalen. Deze middag werd georganiseerd in het kader van de tentoonstelling Selamat Sjabbat, over de onbekende geschiedenis van Joden in Nederlands-Indië. Een tentoonstelling die, heel uniek, online verder is gegaan en nu voor iedereen – interactief – toegankelijk is.
Intergenerationele oral history
Het eerste deel van de middag begon op de tentoonstelling zelf, met presentaties van Fred Lion, Shira Keller en David Duindam. Respectievelijk eerste, tweede en derde generatie Joods-Indische Nederlanders. Ieder vertelden zij aan de hand van een persoonlijk object hoe zij verbonden waren met (Joods) Nederlands-Indië, en leverden zij hiermee – onbewust? – een bijdrage aan een stukje intergenerationele Indische oral history.
Oral history en geschiedschrijving
Aansluitend op de presentaties vond er een table ronde* gesprek plaats, o.l.v. Wim Manuhutu (historicus en voormalig directeur Museum Maluku), over de invloed van oral history op de gangbare geschiedschrijving. Deelnemers waren Lizzy van Leeuwen (cultureel antropoloog), Rob Cassuto (specialist Joods-Indische familiegeschiedenis), Hetty Berg (conservator JHM), Yvonne van Geneugten (directeur Indisch Herinneringscentrum) en Stef Scagliola (historica).
Representatie van kleine groepen
Hoewel een goedlopend gesprek cq. discussie uitbleef aan de table ronde – en het soms meer leek op een promotieronde van de gerepresenteerde instanties en onderzoeken – kwam er toch voldoende naar voren om na te denken over oral history en hoe dit kleine groepen kan representeren, zoals (Joods-)Indische Nederlanders, die geen plek hebben gekregen in de geschiedenisboeken.
Wat is waarheid?
Oral history geeft letterlijk en figuurlijk een stem aan stemmen die anders niet gehoord worden. Mondelinge geschiedenis in de vorm van verhalen, waarin de behoefte naar voren komt om je verhaal te vertellen. Oral history heeft in die zin een aanvullende en corrigerende werking op de – reeds geschreven aldus vastgelegde – geschiedenis. Maar telkens weer blijft de vraag terugkeren: wat is waarheid? Persoonlijke getuigenissen bestaan immers uit meerdere perspectieven alsmede waarheden.
Geslaagde herinneringen
De (Joods-)Indische gemeenschap heeft verschillende herinneringen aan ‘het Indië van toen’, gerelateerd aan het land waar zij na de Japanse bezetting en daaropvolgende bersiap terecht kwamen. Zo hebben (Joods-)Indische Nederlanders in Australië positievere herinneringen ten opzichte van degenen die in Nederland terecht kwamen. Hoe geslaagder iemands leven, hoe geslaagder de herinneringen van het verleden. En helaas kregen de (Joods-)Indische Nederlanders het na aankomst in Nederland behoorlijk zwaar te verduren.
Tweedehands oral history
Nog een complicerende factor in de (Joods-)Indische geschiedenis is dat de oral history niet altijd meer uit de eerste hand – of mond – komt. Dit maakt het nog belangrijker om de context te weten van de ervaringen en herinneringen die verschillen van persoon tot persoon. Oral history kan in die zin niet losgekoppeld worden van de historische context tegenover de interpretatie van gebeurtenissen versus wat is waar. Maar misschien is ‘wat is waar?’ niet de juiste vraag om te stellen als het gaat om oral history, of geschiedenis in het algemeen.
Waarheid is interpretatie
Waarheid is aan interpretatie onderhevig en waarheid is persoonlijk. De afstand tussen wat iemand meemaakt en dit tot geschiedenis vormt, wordt juist korter door oral history en hoe dit vastgelegd wordt. Oral history dient in een historische context geplaatst te worden en daarna pas geinterpreteerd te worden. Het zijn dan ook de getuigenissen, de persoonlijke waarheden die de geschreven geschiedenis aanvullen dan wel corrigeren.
* Tot stand gekomen in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum en Framer Framed.
Bezoek online de tentoonstelling Selamat Sjabbat
[huge_it_gallery id=”3″]
Klik op één van bovenstaande afbeeldingen om deze te vergroten.
Alle afbeeldingen © Anne Karthaus / ABv 2015