De trein is een ideale omgeving voor een antropoloog. Hij brengt je naar verre oorden, weg van het ‘gewone’. Gedurende een treinreis bevolken verschillende mensen de trein. Zodoende vinden antropologische theorieën hier hun uiting. Dit keer een overpeinzing: de jongedame met de hoofddoek.
In de trein naar Breda komt een vrouw van mijn leeftijd naast me zitten. Ze draagt een hoofddoek, met een strakke trui en spijkerbroek eronder. Haar tas wordt op de stoel tegenover haar gegooid, waarna de mobiele telefoon tevoorschijn komt. Ze kijkt even naar me, maar dan trekt haar telefoon haar aandacht. Ondertussen dwalen mijn gedachten af.
Onderzoek naar hoofddoeken
Vorig jaar januari onderzocht ik samen met twee medestudenten percepties van Turks islamitische vrouwen op beslissingen in het leven. Hierbij ging het ons om de beeldvorming van de islamitische vrouw in de samenleving. De islamitische vrouw wordt vaak afgeschilderd als onderdrukt, maar hoe ervaren ze dit zelf? Turks-Islamitische moeders en dochters waren onze onderzoeksgroep. Met hun meningen konden we een contextueel perspectief geven. De jongedame in de trein had één van onze respondenten kunnen zijn.
De hoofddoek was een terugkerend onderwerp van gesprek. In onze vragenlijst hadden we de vraag opgenomen: “Draagt u een hoofddoek?” Verschillende vrouwen vroegen ons naar de relevantie hiervan. “Waarom willen jullie dat weten?,” was een veel gehoorde vraag. Voor ons was deze vraag echter zeer belangrijk. De hoofddoek heeft volgens onder andere Timmerman[1] invloed op de beeldvorming over islamitische vrouwen in de Nederlandse samenleving.
Het onderzoek maakte duidelijk dat de hoofddoek ook voor de vrouwen een belangrijk onderwerp was. Zo gaven de moeders aan dat een hoofddoek voor hen vanzelfsprekend was; het hoorde erbij. Voor de dochters gold dit echter niet. Ze zijn zeer bewust bezig met hun geloof en bijbehorende hoofddoek. Een hoofddoek is iets waar je goed over na moet denken. Met een hoofddoek laat je zien dat je gelooft met hart en ziel. Maar is dat ook de reden van deze vrouw om een hoofddoek te dragen?
Uiterlijk voor Allah
Het dragen van een hoofddoek heeft over het algemeen gevolgen voor de rest van het uiterlijk van de vrouw. Ze zal geen strakke kleding dragen, want haar lichaam is alleen voor haar partner. Zodoende dragen de vrouwen vaak rokken of wijde jurken. De uiterlijke kenmerken van de islamitische vrouw zijn gebaseerd op haar geloof in Allah.
Stap de trein in en je ziet een afspiegeling van de Nederlandse samenleving. Zodoende zie je ook vrouwen met hoofddoek. Maar deze vrouwen zien er niet allemaal hetzelfde uit. De een draagt een hoofddoek met rok, terwijl de ander haar haar borstelt. De volgende draagt een strak jurkje met hoofddoek, terwijl de vierde haar lippen stift. Achter elke vrouw zit een ander verhaal met andere verhouding tot het geloof.
De vrouw in de trein kijkt nogmaals op. Ik kijk naar haar trui. Hij lijkt op een universiteitstrui. Haar strakke broek is zwart en ze heeft zwarte laarsjes aan. Bij Rotterdam stapt ze uit, mij achterlatend in vertwijfeling: wat is de reden van de hoofddoek van deze vrouw? Wat is haar verhaal?
[1] Timmerman, E. (2010) “Bevrijding van onderdrukte moslima’s”: oprecht feminisme of nieuwe beschavingsmissie? – de impact van het wij-zij discours (ongepubliceerd proefschrift). Gent, Universiteit Gent.