Het Movies that Matter festival zou zichzelf niet zijn zonder een stevige selectie van documentaires die de bezoeker kwesties van gerechtigheid doet overpeinzen. Deel van de ‘A Matter of ACT’ selectie van dit jaar, over verdedigers van mensenrechten, is ‘Burden of Peace’. Inderdaad, een documentaire die er toe doet.
In ‘Burden of Peace’ nemen de makers de kijker op integere wijze mee in Claudia Paz y Paz’ strijd tegen het schijnbaar onmogelijke: gerechtigheid in het door corruptie en oorlog getekende Guatemala. We kunnen zien hoe zij als hoofd van het Openbaar Ministerie onvermoeid door blijft gaan om haar doel bereiken. De resultaten die onder haar leiding behaald worden zijn onmiskenbaar: ze daagt misdadigers voor de rechter, het aantal moorden daalt en het aantal opgeloste moordzaken stijgt.
David versus Goliath
“Hoy o mañana?” vraagt Paz aan enkele officieren van justitie op een lokale afdeling van het OM van Guatemala. Ze confronteert een stel mannen in pak met het aantal opgeloste moordzaken van de afdeling dat jaar: nul. Volgens Paz moet daar niet morgen, maar vandaag verandering in komen. Het is een krachtige scène: een ogenschijnlijk zachtaardige maar sterke vrouw die op bijna moederlijke wijze een groep beteuterd kijkende mannen aanspreekt op hun tekortkomingen. In de geblindeerde auto onderweg naar haar vervolgafspraak zucht ze. “Ik heb nog nooit zo’n overduidelijk geval van corruptie gezien”. En dit is nog maar het begin van haar ambtstermijn.
Het is een dappere klus voor Paz, die als eerste vrouw uit de geschiedenis van Guatemala een dergelijke functie bekleedt, in de door machomannen gedomineerde politiek van het land. Echter, op het moment dat zij ex-dictator Rioss Montt voor de rechter daagt voor genocide op de Maya bevolking die tijdens zijn bewind heeft plaatsgevonden, stuit zij op veel tegengeluid. Ex-militairen die nu politieke functies bekleden en ook de economische elite zijn niet te spreken over haar goedbedoelde intenties.
Hoewel zij internationale erkenning wint voor haar inzet voor de rechten van de mens en zelfs genomineerd wordt voor de Nobelprijs van de Vrede, wordt haar werk door hen in de publieke opinie van haar eigen land neergezet als een Marxistische verstoring van de orde, die slechts buitenlandse agenda’s dient. Met haar achtergrond in internationaal mensenrecht zou ze geen verstand van zaken hebben. Er lijken grenzen te zijn aan Paz’ onvermoeibare strijd voor gerechtigheid. Ze belandt in een web van voor- en tegenspoed waarin zij als David tegenover Goliath komt te staan.
Tijdens de documentaire zien we hoe de polarisatie rondom Paz’ werk zich kristalliseert. De makers, die Paz van begin tot eind van dichtbij gevolgd hebben, laten op observerende wijze zien wat de persoonlijke opofferingen zijn van haar strijd voor het hogere doel. Zonder aan Paz’ verhaal teniet te doen, hebben zij ook de tegenstem in de verhaallijn opgenomen.
Op het einde heeft de kijker niet alleen Paz’ persoonlijke verhaal leren kennen, maar ook de roerige geschiedenis van Guatemala leren begrijpen. Want zoals Paz zelf ook stelt en menig antropoloog als truism beschouwt, kunnen we het heden alleen begrijpen aan de hand van het verleden, om zo herhaling van fouten te voorkomen. Haar zachte stem steekt sterk af tegen de harde archiefbeelden van het dictatoriale regime die knap door de documentaire heen geweven zijn. Het resultaat is een gebalanceerd en spannend verhaal die de kijker geboeid laat afvragen of het met een ‘happy end’ afgesloten zal worden, of niet.
“Iets met Guatemala en geweld”
Tijdens het nagesprek leggen de makers uit hoe zij na persoonlijke ervaringen en samenwerking in Guatemala al langere tijd met het idee speelden om een documentaire te maken over “iets met Guatemala en geweld”. Toen het nieuws van Paz’ aanstelling hen bereikte, wisten ze waar hun verhaal zou liggen. Een vrouw in zo’n positie in één van de gevaarlijkste landen ter wereld, dat is “drama gegarandeerd”.
Als er wordt gevraagd waarom er nog geen Guatemala tribunaal is, legt Sander Wirken, de interviewer en researcher van de documentaire, genuanceerd uit dat de VS daar niet zo keen op is, aangezien het land met de Reagandoctrine het dictatoriale regime van Rioss Montt gesteund heeft. Uitgenodigde gastspreker Marlies Stappers van Impunity Watch vertelt bovendien dat de EU zich niet sterk over Guatemala uit kan spreken. Vanuit het publiek wordt gevraagd of Nederland dan wellicht een verschil kan maken. We zijn geografisch dan wel klein, maar politiek gezien groot in Guatemala. In hoeverre minister van BuZA Koenders daar aan kan bijdragen, is nog de vraag.
Wel wordt tijdens het gesprek duidelijk dat het tijd is om Guatemala weer op de publieke agenda te krijgen. Zoals aangetoond in de documentaire is het van grootste belang om de agenderende macht van de media daarbij de juiste richting op te krijgen.
De documentaire zal pas na de aankomende verkiezingen in Guatemala getoond worden. Dit omdat de makers bang zijn dat het als politiek middel voor of tegen Paz gebruikt zou kunnen worden. Paz zelf kon overigens niet bij de vertoning aanwezig zijn. Zij is momenteel druk bezig om de zaak van 43 verdwenen Mexicaanse studenten op te lossen…