Onder antropologen
Door Rowan Hordijk
Even kennismaken. Ik ben een organisatie-, business-, corporate-, you-name-it-antropoloog en ik sta aan de vooravond van mijn veldwerk in de Nederlandse financiële sector. De optimale voorbereiding daarvoor is een gesprek met mede-antropoloog Joris Luyendijk. Voor zijn pas gepubliceerde boek Dit kan niet waar zijn verdiepte hij zich namelijk een aantal jaar in de Londense bankenwereld, ofwel The City. Naar aanleiding daarvan maakt hij momenteel een lezingtour. Dit motiveerde mij om met hem in gesprek te gaan.
Twitterend Nederland doet een naarstige poging zijn nieuwste werk in 140 tekens te omschrijven. Iets wat niet mogelijk blijkt, net zoals de setting van ons gesprek niet in één woord te vangen is. Zo startten we op de School voor Journalistiek in Utrecht, pauzeerden we op Leiden Centraal, om vervolgens uit te checken in hartje Oegstgeest, waar Joris die avond een lezing gaf. Gelukkig had ik in de tussentijd genoeg mogelijkheden om hem aan de tand te voelen.
Wat heb je weggelaten in je boek?
Wat ik heb weggelaten zijn gedetailleerde complexiteiten, zoals een uitleg over derivaten en de wiskunde die hier achter zit. Daarnaast ook andere zaken, zoals iemands huidskleur en de achtergrond van het verdere leven van de mensen die ik sprak. Dus eigenlijk alles wat de kleur is van iemand en wat het verhaal nog interessanter zou maken. Deze traceerbare details kon ik niet plaatsen, omdat zij anders hun baan konden verliezen.
Was het voor jou nodig om het fijne te weten van deze complexe financiële producten?
Ja, ik denk van wel. Tot op zekere hoogte begrijp ik wat deze producten inhouden, maar je weet ook waar je kennis ophoudt. Het is net als met een vliegtuigcrash. Je hoeft niet zelf te weten hoe de motor werkt om dit te begrijpen.
Wat is volgens jou het probleem van de bankensector?
Het probleem is niet de cultuur, maar het systeem. Wat ik zie, zijn de perverse prikkels die de cultuur sturen. Je zou van ‘short term greedy’ naar ‘long term greedy’ moeten gaan, maar dit moet worden geregeld door wetten. De mensen die de krach veroorzaakt hebben, zijn niet aansprakelijk gesteld. Dat is een teken dat het systeem nu niet werkt. Dus voor een gezond werkend systeem moet een bank ook failliet kunnen gaan. Daarnaast zou je kleinere banken met simpelere producten kunnen introduceren.
Heb je overwogen om als onderdeel van de sector onderzoek te doen? Hoe ‘native’ wilde je gaan?
Ik heb er wel eens aan gedacht om bijvoorbeeld als beveiliger te beginnen. Alleen dat leek me toch geen goed idee, gezien de juridische consequenties die het kan hebben. Je wilt geen advocaten op je afgestuurd zien worden vanuit deze banken.
Wat zijn voor (beginnende) antropologen hotspots voor het doen van onderzoek in de financiële wereld?
Ten eerste moet gewoon iedereen doen wat hij/zij leuk vindt. Daarnaast is er denk ik interessant onderzoek te doen bij de EU, in de obligatiehandel, naar de efficiënte markt hypothese en pensioen- en hedgefondsen.
Tijdens onze reis sleept Joris een enorme rode koffer mee. In Oegstgeest strijken we neer in een klein restaurant en vervolgen we het gesprek. Ik verbaas me erover dat hij geen entourage heeft en dat hij niet activistisch is ingesteld. Wel is hij blij dat er mensen zijn die actie voeren tegen de problemen in de sector. Ook vindt hij het heerlijk om in Engeland te wonen, daar waar niemand hem kent. Dan vraag ik hem wat je als antropoloog nog meer moet kunnen om in deze financiële wereld je weg te vinden.
Joris: “Je moet goed kunnen bluffen en je moet al dat jargon leren. Maar hier zijn wij als antropologen goed in, want zelf gebruiken we natuurlijk ook nogal wat jargon. Een andere parallel tussen antropologie en de financiële sector is dat ze beide nogal naar binnen zijn gekeerd. Daarnaast gebruiken ze een taal die vaak niet duidelijk is. Dit vind ik jammer, want het kan anders. (…) Antropologie blijft toch mijn club.”
Zou je ooit de politiek in willen om je punt te maken?
Ik geloof in de scheiding van functies. Iedereen moet doen waar die goed in is. Daarom moet ik doen wat ik doe.
Waarom ben je een schrijver?
Voor mij is het boek de ultieme vorm van communicatie. Ik hoef hierin geen concessies te doen. Met alle andere vormen van communicatie moet dat wel.
Wat voor onderzoek zou je hierna nog willen doen?
Ik zou misschien wel naar Suriname willen en oral history leren aan jongeren daar. Zij kunnen dan hun grootouders interviewen. Die bezitten immers veel informatie die anders verloren gaat.
Tot slot, waarom zijn juist antropologen geschikt om het financiële veld in te duiken?
Ik denk dat antropologen een heel bijzonder kader hebben waardoor zij de wereld zien, bijvoorbeeld door hyperalert te zijn voor subtiliteiten en het non-verbale gedrag van mensen. Dit kan tot veel meer inzicht leiden in deze gesloten wereld.
Onderweg naar de locatie van de lezing spreken we enkele lokale bewoners aan om hen de weg te vragen. De één begint een gesprek met Joris, de ander negeert ons compleet. Als we aankomen, wens ik Joris succes en ga ik in de overvolle zaal zitten. De lezing begint.
Ook ik heb als doel een aspect van de financiële sector te doorgronden. Inmiddels heb ik mijn weg hier goed in weten te vinden. Benieuwd hoe ik dit ga aanpakken en wat dit soort veldwerk inhoudt? Lees hierover meer in mijn volgende blog.
Rowan Hordijk (24) is master student Culture, Organization and Management aan de VU Amsterdam. Als corporate antropoloog specialiseert hij zich momenteel in verandermanagement binnen de financiële- en gezondheidssector. Daarnaast is hij nauw betrokken bij zijn oude Universiteit en de antropologie-afdeling in Utrecht, om de huidige generatie te enthousiasmeren voor het leven op de arbeidsmarkt. Je kunt Rowan volgen via Twitter @RowanHordijk of linken via LinkedIn.