Afgelopen zomer verscheen het boek ‘De Vernieuwers’ van emeritus hoogleraar culturele antropologie Anton Blok. Liselore Rugebregt schreef een recensie voor Antropologen.nl.
De Vernieuwers gaat over, jawel, vernieuwers. ‘Radicale’ vernieuwers in de kunst en wetenschap om precies te zijn. Wat maakte vernieuwers als Einstein, van Gogh, Corpernicus en Darwin tot de vernieuwers wiens namen de geschiedenisboeken in zijn gegaan en niet uit het collectief geheugen weg te denken zijn? Simpel: tegenslag. Aldus Anton Blok.
Om zijn ‘theorie van tegenslag’ te onderbouwen presenteert Blok in De Vernieuwers een collectieve biografie van tientallen geleerden en kunstenaars van de afgelopen vijf eeuwen waaruit hij, middels ‘inzichten uit de antropologie’, een patroon van ontregelende tegenslag en buitensluiting omgezet in de strategische positie van een outsider weet te destileren.
Maar voordat het tot de collectieve biografie komt, vindt Blok het nodig om een groot deel van het boek te besteden aan het ontkrachten van de ‘Born to Rebel’ theorie van Frank Sulloway, waarin beweerd wordt dat vernieuwers vaker laatgeboren zijn – die zich makkelijker tegen ouderlijk gezag verzetten – dan eerstgeboren. De meerwaarde hiervan is mij nog steeds onduidelijk. Een gevalletje falsificeren versus verifiëren misschien?
Na een lange uiteenzetting is er dan eindelijk ruimte voor de collectieve biografie bestaande uit tientallen kleine biografieën van vernieuwers – waar niet altijd bij wordt omschreven wat de persoon in kwestie nu eigenlijk precies deed waarom hij/zij een vernieuwer genoemd mag worden. Helaas begint deze biografische opsomming mij sneller te vervelen dan het ontkrachten van de ‘born to rebel’ theorie. En verbeeld ik het mij nu dat tegenslag helemaal geen voorwaarde hoeft te zijn voor vernieuwing?
Zoals Blok zelf ook beweert, zijn het eigenlijk de ‘windows of opportunity’ die de vernieuwers op de juiste momenten op wisten te merken en benutten. Tegenslag maakt ieder mens mee, de één meer dan de ander, maar het gaat mij – in navolging van Marcel Hulspas – te ver om mee te gaan in de overtuiging van Blok dat dit een essentiele voorwaarde is om een groot vernieuwer te worden.
De Vernieuwers | Uitgeverij Prometheus | ISBN: 9789035137103 | Paperback € 19,90 | E-book € 11,99.
Afbeelding: Prometheus