Een interview met Wendy Hamelink

Door Sanne de Vries

Op 9 oktober 2014 verdedigde Wendy Hamelink haar proefschrift ‘The Sung Home – Narrative, Morality and the Kurdish Nation’ aan de Universiteit Leiden. Voor haar PhD onderzocht Hamelink de verdwijnende traditie van Koerdische verhalenvertellers, de dengbêjs, in Turkije. Ze toonde aan hoe dengbêjs ingezet worden in het cultureel activisme van de Koerden: “Ze worden gezien als vertolkers van de Koerdische geschiedenis”.

Wendy Hamelink (1975) groeide op in een conservatief en gereformeerd gezin in Haarlem. “Tot mijn achttiende zat ik op gereformeerde scholen. Zodoende heb ik een fascinatie ontwikkeld voor alles wat zich buiten die wereld afspeelt.’’ Na de middelbare school studeerde Hamelink Turks. Ze stopte met die opleiding om de studie antropologie te gaan volgen. Gedurende deze studie heeft Turkije haar niet losgelaten.

De focus van Hamelinks masteronderzoek zou in eerste instantie liggen op de traditie van de Meddah, een groep van verhalenvertellers in Turkije. Maar toen ze in Turkije aankwam, bleek dat deze traditie niet meer werd uitgevoerd. Voor haar PhD-onderzoek was ze dan ook bang dat ze geen informanten zou vinden: “Dan had ik echt een probleem gehad’’, lacht Hamelink. Gedurende haar masteronderzoek ontmoette ze echter een Koerdische zanger. Met behulp van een programmamaker voor de Duitse Koerdische televisie en Koerdische schrijvers heeft haar onderzoek vorm gekregen. Toch was het starten van het PhD-onderzoek niet gemakkelijk: “Toen ik begon in 2005, was er geen literatuur. De naam dengbêjs was nauwelijks bekend. Ik heb het voorstel geschreven zonder enige voorinformatie, ook in de media was niks te vinden’’, zucht ze.

Zigeuners

Het onderzoek vond plaats in 2007 en 2008, toen de dengbêjs net weer optraden. In jaren 80 en 90 waren de dengbêjs stil, vanwege het verbod op de Koerdische taal, het conflict tussen de Koerden en de Turkse regering en het feit dat dengbêjs in eigen kring negatief geassocieerd werden met traditie en stammentwisten. Maar sinds 2000 zingen de dengbêjs weer. De keuze voor muziek was een bewuste keuze van Hamelink: “Een onderwerp als muziek is relatief onschuldig en ontspannen. Het is een gemakkelijk thema om een ingang te krijgen bij mensen, ook in een beladen gebied als Oost-Turkije. Zo kwam ik met hen ook over het conflict te spreken. Deze strijd is zeer aanwezig onder de Koerden; als onderzoeker kan je er niet omheen.”

Maar de muziek en persoonlijke verhalen lieten meer zien, legt Hamelink uit: “Ik houd heel erg van open interviews. Mensen hebben vaak zelf een eigen verhaal, maar door gericht te vragen, kom je daar niet bij. Je moet het ze laten vertellen.” Zo sprak een vrouw over het gevoel van onderdrukking als vrouw zijnde. Ook vertelde een Medrese student geen dengbêj te durven worden, omdat dat niet paste bij zijn status. Daarnaast kon men lange tijd geen muziekinstrumenten gebruiken. “Muziekinstrumenten waren voor zigeuners, hadden een lage status en er heerste een religieus taboe op. Door het gebrek aan muziekinstrumenten was er veel aandacht voor de stem.”

Platform

Het jarenlange zwijgen heeft haar sporen nagelaten: de dengbêjs zijn veel van hun teksten vergeten. “Het belang van orale traditie, is dat je het herhaalt. Je moet blijven praktiseren om het te onthouden. De dengbêjs hadden een enorm repertoire, maar omdat ze niet mochten zingen, vergaten ze het. Nu komen langzaamaan weer liederen boven. Dit is de laatste echte generatie met de grote verscheidenheid aan repertoire’’, verklaart Hamelink.

Vanwege het cultureel activisme van de Koerden, waarbij met cultureel recht in plaats van wapens gevochten wordt, hebben ze sinds kort weer publiek. Volgens de activisten laten de zangers de Koerdische tradities en cultuur zien. Door hen een podium te geven, willen ze een plek veroveren in de politieke arena. “De dengbêjs worden gezien als vertolkers van de geschiedenis, als mensen die weten hoe het Koerdische leven vroeger was. Ze worden neergezet als ambassadeurs van de Koerdische kwestie. Dit heeft bepaalde gevolgen: liederen over stammentwisten zijn niet populair, omdat dit het idee van een samenwerking tussen Koerden in de weg staat.”

Maar, zegt Hamelink: “Dit is niet hoe ze hun muziek en verhalen zelf zien. Zij hebben geen politieke of ideologische agenda met wat ze zingen. Ze hebben hun eigen ideeën over wat zij belangrijk vinden: ze willen de kennis laten zien en houden van hun liederen.” De zangers waarderen dat ze een platform hebben waarop ze kunnen zingen, maar tegelijkertijd klagen ze ook omdat er te weinig tijd en aandacht voor hen is. “Het is een traditie waarbij je urenlang moet luisteren, en er zijn weinig mensen die daar nog geduld voor kunnen opbrengen’’, lacht Hamelink.

Grondgebied

Net toen de Koerden in serieuze vredesonderhandelingen met Turkije zaten, dienden de oorlog in Syrië en de strijd tegen IS zich aan. “Vanaf het begin van de burgeroorlog in Syrië hebben de Koerden geprobeerd om zich buiten het conflict te houden door hun eigen gebied in Noord-Syrië te verdedigen’’, legt Hamelink uit. Omdat de Koerden ook in Syrië onderdrukt werden, grepen ze gedurende de burgeroorlog hun kans om een eigen gebied te verkrijgen. De Koerden hebben hier een onafhankelijke provincie gesticht: Rojava.

Maar waarom doen de Koerden mee, als ze eigenlijk buiten deze oorlogen willen blijven? Strijdlustig zegt Hamelink: “Wat moeten ze anders? Ze kunnen niet anders, ze worden aangevallen. Hun grondgebied werd al aangevallen door de verschillende rebellen in Syrië en IS heeft in korte tijd heel veel grond ingenomen. Het is heel erg triest; wederom zitten de Koerden in een conflictgebied, terwijl het in eerste instantie niet hun oorlog is. Aan de andere kant is er voor hen ook een positieve kant: er komt meer samenwerking tussen de verschillende groepen over grenzen heen.”

De traditie van de dengbêjs is aan het verdwijnen, maar de toekomst van de Koerden is minder duidelijk. In de huidige situatie van conflict in het Midden-Oosten is het volgens Hamelink afwachten hoe de situatie van de Koerden zich gaat ontwikkelen. “De Koerden worden op bureaucratisch niveau nog tegengewerkt, door de Turkse regering. Maar het cultureel activisme heeft ook al veel mogelijk gemaakt: ze hebben een claim gelegd op lesgeven en zingen in hun eigen taal.”

Meer weten over Wendy Hamelink? Bezoek haar blog.