In het licht van de globale golf aan protesten naar aanleiding van de dood van de zwarte Amerikaanse man George Floyd reflecteert Hilde Beune op de positie van Nederland in de discussie over racisme. Nederland wordt vaak geprezen voor haar ‘multiculturele samenleving’, maar is dit wel terecht?
Auteur: Hilde Beune
Spandoeken met teksten als ‘stop racisme’, ‘black justice’ en ‘mijn huidskleur is geen misdaad’: de Black Lives Matter-protesten vinden over de hele wereld plaats. Ze laten zien dat er – in tegenstelling tot wat Nederlanders graag denken – geen sprake is van gelijkheid. De protesten bevechten deze ongelijkheid en het nog altijd wijdverspreid institutioneel racisme. Daarmee brengen deze protesten en de BLM-beweging eerdere discussies omtrent multiculturalisme in Nederland naar boven. Als men spreekt van ongelijkheid en institutioneel racisme, is er dan wel sprake van verschillende mensen en culturen die vreedzaam naast elkaar samenleven?
Het Van Dale woordenboek definieert een ‘multiculturele samenleving’ als een maatschappij waarin mensen van verschillende culturele, etnische en godsdienstige achtergronden samenleven in een afgebakend gebied. Daarbij omvat de term ‘multiculturalisme’ het idee dat mensen ondanks hun verschillen toch een gelijkwaardige positie in de samenleving hebben. “De Nederlander bestaat niet, Nederland is te veelzijdig om in een cliché te vatten” is wat Koningin Máxima zei in 2007. Wanneer we Nederland als een multiculturele samenleving zouden erkennen, met alle etnische, godsdienstige en culturele verschillen, dan zou men inderdaad niet kunnen stellen dat er een typische Nederlander is. Toch ontving Máxima veel kritiek op haar opmerking. Veel mensen lijken zich toch vast te klampen aan een bepaalde identiteit. Uit de Black Lives Matter-protesten blijkt ook dat er Nederlanders zijn die zich niet erkend voelen als volwaardig en gelijk aan de rest; die verschillen ervaren in de manier waarop zij, met een donkere huid, behandeld worden in vergelijking met de witte Nederlander.
De ‘mislukking van de multiculturele samenleving’ is zeker geen nieuw debat. In 2010 stelde bondskanselier Merkel bijvoorbeeld dat de multiculturele samenleving in Duitsland mislukt was. Ook in Nederland laait deze discussie binnen en buiten de politiek geregeld op. Ja, met de vele diverse bevolkingsgroepen die in Nederland wonen zijn we divers en in zekere zin multicultureel. We geven mensen met verschillende achtergronden bijvoorbeeld een Nederlands paspoort. Tegelijkertijd worden niet-witte Nederlanders vaak alsnog bestempeld als ‘allochtoon’. De scheiding tussen de ‘allochtoon’ en de ‘autochtoon’ is een van de vele voorbeelden waaruit de verschillen en de onterechte onvolwaardigheid van deze personen als Nederlanders blijkt.
Mensen met verschillende etnische, culturele en godsdienstige achtergronden leven veelal langs elkaar heen. In het proces van identificatie zoeken we een vereenzelviging met anderen. Door onszelf te identificeren met mensen op wie we lijken distantiëren we onszelf tegelijkertijd van mensen waarvan we verschillen. Bewust en onbewust herkennen we deze verschillen en plaatsen mensen daarmee in verschillende groepen en hokjes. We schrijven onszelf en anderen bepaalde eigenschappen en gedragingen toe. De witte Nederlander ziet in een zwarte Nederlander geen directe gelijkenis en vice versa. We herkennen dus verschillen waardoor men spreekt van diversiteit. Alleen is er door dit verschil te erkennen nog geen sprake van gelijkwaardigheid en daarmee een multiculturele samenleving.
Naast het herkennen van verschillen schrijven we namelijk ook verschillende waarden toe aan deze verschillen en aan eigen en andere groepen mensen. Met deze verschillende waarden creëren we een zekere hiërarchie en legitimeren we verschil in behandeling. Het gaat erom dat we diversiteit erkennen als een gegeven in onze samenleving. Pas wanneer iedereen, met welke huidskleur, culturele, religieuze of etnische achtergrond dan ook, erkend wordt als Nederlander en daarmee gelijk wordt gesteld in behandeling kunnen we spreken van een échte multiculturele samenleving.